روز ملی پتروشیمی؛ نگاهی به چالش‌های پیش‌روی این صنعت
روز 8 دی در تقویم ملی ایران به پاس دستاوردها و نقش مهم صنعت پتروشیمی در توسعه اقتصادی کشور به عنوان روز ملی صنعت پتروشیمی گرامی داشته می‌شود. در واقع بزرگداشت این روز، فرصتی برای تاکید بر اهمیت این صنعت و بررسی چالش‌ها و فرصت‌های موجود در این حوزه است. به همین بهانه در این نوشتار به بررسی وضعیت صنعت پتروشیمی و چالش‌های پیش‌روی آن در کشورمان می‌پردازیم.
اهمیت صنعت پتروشیمی در اقتصاد ایران
صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از صنایع استراتژیک ایران، نقش بسیار مهمی در تولید محصولات با ارزش افزوده و کاهش وابستگی به خام‌فروشی نفت و گاز دارد. این صنعت از مواد اولیه‌ای که از منابع نفت و گاز به دست می‌آید، محصولات متنوعی از جمله پلیمرها، کودهای شیمیایی و مواد شوینده تولید می‌کند.
صنعت پتروشیمی ایران به عنوان یکی از ارکان اساسی اقتصاد، تاثیر زیادی در افزایش ثروت ملی دارد. براساس گزارش‌های رسمی، این صنعت به طور مستقیم حدود 25 درصد از صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهد. در سال 2022، ایران بیش از 72 میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید کرده است که شامل متانول، پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و انواع کودهای شیمیایی می‌شود. این حجم تولید نه تنها نیازهای داخلی کشور را تامین کرده است بلکه در تامین ارز برای کشور موثر می‌باشد. همچنین تولید محصولات پتروشیمی باعث کاهش وابستگی به صادرات نفت خام می‌شود. در نتیجه ایران حجم بیشتری از محصولات با ارزش افزوده بالا را به بازارهای جهانی صادر می‌کند.
از سوی دیگر صنعت پتروشیمی نقش مهمی در ایجاد شغل‌های مستقیم و غیرمستقیم دارد. براساس آمارهای وزارت کار، صنعت پتروشیمی در مجموع بیش از 143 هزار شغل مستقیم ایجاد کرده است. بسیاری از این اشتغال‌ها در مناطق جنوبی کشور مانند استان‌های بوشهر و خوزستان ایجادشده و به توسعه اقتصادی این مناطق، کمک زیادی کرده‌است. در همین راستا شرکت‌های بزرگ پتروشیمی با گسترش فعالیت‌های خود، زمینه اشتغال هزاران نفر را فراهم نموده‌اند.
همچنین صنعت پتروشیمی ایران علاوه بر ایجاد اشتغال به عنوان محرک اقتصادی برای صنایع پایین‌دستی خود عمل می‌کند. برای مثال با تولید محصولات شیمیایی و پلاستیکی در داخل کشور، صنایع خودروسازی، لوازم خانگی و نساجی می‌توانند به مواد اولیه مورد نیاز خود دست یابند و در نتیجه کشور از واردات این محصولات بی‌نیاز می‌شود.
چالش‌های پیش‌روی صنعت پتروشیمی ایران
صنعت پتروشیمی علیرغم مزیت نسبی و نقش پررنگش در توسعه اقتصادی ایران، با چالش‌های متعددی روبرو می‌باشد. این چالش‌ها، صنعت پتروشیمی ما را به خام‌فروشی دچار ساخته و موجب از دست‌دادن بازارهای جهانی و منطقه‌ای شده‌است. مهم‌ترین چالش‌های موجود در صنعت پتروشیمی ایران عبارتند از:
1.فقدان هماهنگی میان نهادهای تاثیرگذار بر صنعت پتروشیمی
عوامل متعددی از جمله مبهم بودن نقش شرکت ملی صنایع پتروشیمی و اختیارات آن، طراحی و انتصاب یک نهاد تنظیم‌گر جهت تبیین خط مشی‌ها برای صنعت پتروشیمی را با مشکل مواجه می‌کند. در کنار این نهاد تنظیم‌گر، نهادهای دیگر می‌توانند به فعالیت در این زمینه مشغول شوند اما در نقش خود دچار ابهام می‌شوند.
در حال حاضر وجود بخش‌های متعدد تأثیرگذار بر صنعت پتروشیمی و عدم وجود هماهنگی میان آن‌ها در مدیریت و برنامه‌ریزی در این حوزه، سبب بروز مشکلاتی در صنعت پتروشیمی شده‌است.
- عدم توسعه صنایع پایین‌دستی و میان‌دستی
یکی دیگر از چالش‌های صنعت پتروشیمی مربوط به عدم توسعه صنایع پایین‌دستی و میان‌دستی محسوب می‌شود. علت اصلی این مشکل مربوط به قیمت‌گذاری نادرست خوراک بخش بالادستی پتروشیمی است؛ قیمت پایین این خوراک سبب هدایت سرمایه‌گذاران به سمت بخش بالادستی پتروشیمی‌شده و در نتیجه میزان تمایل سرمایه‌گذاران نسبت به صنایع پایین‌دستی و میان‌دستی این صنعت کاهش پیدا کرده‌است.
- بحران مدیریت خوراک مجتمع‌های تولیدی
موضوع مدیریت خوراک مجتمع‌های تولیدی در صنعت پتروشیمی نیز مشکلی اساسی محسوب می‌شود. براساس آمارهای بدست‌آمده از مقدار محصولات پتروشیمی تولیدی در ایران در یک سال و مقایسه آن با میزان برنامه‌ریزی‌شده در همان سال، مقدار محصولات تولیدی کاهش داشته‌است. یکی از دلایل اصلی کاهش تولید در صنعت پتروشیمی مربوط به کمبود خوراک در بخش‌های تولیدی است.
- مسائل زیست-محیطی: این صنعت در مقایسه با صنایع تولیدی با مسائل زیست‌محیطی بیشتری مواجه است. تولید، استفاده و دفع مواد شیمیایی منجر به آلودگی محیط زیست می‌شود. به اعتقاد کارشناسان استفاده از فناوری‌های پاک و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی باید از جمله اولویت‌های صنعت پتروشیمی ایران باید باشد.
نگاهی به عملکرد پترو تجارت خاورمیانه در صنعت پتروشیمی
با توجه به اهمیت حیاتی صنعت پتروشیمی در اقتصاد ایران و خلا مشارکت بخش خصوصی در رفع چالش‌های موجود در این عرصه، شرکت پترو تجارت خاورمیانه به عنوان یکی از شرکت‌های زیرمجموعه گروه مبکو با تمرکز بر حوزه نفت، گاز و پتروشیمی فعالیت خود را از سال 1392 آغاز کرد. ماموریت این شرکت، تامین پایدار مواد اولیه پتروشیمی با کیفیت بالا و قیمت رقابتی برای صنایع مختلف همگام با استانداردهای بین‌المللی است. در حال حاضر پترو تجارت خاورمیانه با بیش از یک دهه تجربه در صنعت پتروشیمی، به عنوان یکی از بازیگران فعال این حوزه شناخته می‌شود.
